Τέλη Νοεμβρίου 1912 υπήρχαν πληροφορίες ότι ο τουρκικός στόλος θα επιχειρούσε έξοδο στο Αιγαίο. Απόγευμα 1ης Δεκεμβρίου ο ελληνικός στόλος υπό τον Υποναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη απέπλευσε από το Μούδρο όταν πληροφορήθηκε ότι το τουρκικό καταδρομικό Medjidieh φάνηκε στην είσοδο των Δαρδανελλίων. Η περιπολία του ελληνικού στόλου κράτησε μέχρι πρωίας της 3ης Δεκεμβρίου, χωρίς να φανεί ο εχθρός. Στις 08.00 ενώ ο στόλος είχε πορεία από βορρά προς νότο, έγινε αντιληπτή η έξοδος του τουρκικού στόλου υπό τον Ναύαρχο Ramiz Bey. Αναγνωρίσθηκαν τα θωρηκτά Barbaros Hayreddin ναυαρχίδα του στόλου, Turgut Reis, Mesudiye, Αsar-i-Τeyfik, το καταδρομικό Medjidieh και 5 Α/T.
Ο ελληνικός στόλος αποτελείτο από το Αβέρωφ, τα Θωρηκτά Ύδρα, Σπέτσαι και Ψαρά, τα 4 νεότευκτα ανιχνευτικά Λέων, Πάνθηρ, Αετός, Ιέραξ, τα 2 νεότευκτα Α/T Νέα Γενεά και Κεραυνός και 8 παλαιότερα μικρά A/T τύπων Θύελλα και Νίκη.
Σήμανε συναγερμός. Στις 08:55 ο Κουντουριώτης διατάσσει τα ανιχνευτικά να ταχθούν σε μια στήλη αριστερά σε απόσταση 1000 μ. από τη γραμμή των ελληνικών θωρηκτών, ενώ τα υπόλοιπα A/T πήραν θέσεις προς την πρύμνη των θωρηκτών. Στις 09:00 τα τουρκικά θωρηκτά στράφηκαν προς βορρά, πλέοντας κοντά στην ακτή, ώστε να εξασφαλίσουν την κάλυψη των επάκτιων πυροβόλων και να αυξήσουν τη δύναμη πυρός. Ακαριαία ήταν η αντίδραση του ελληνικού στόλου, που άλλαξε πορεία και τέθηκε σε καταδίωξη του. Από τον Αβέρωφ εκπέμπεται το ιστορικό σήμα του Ναυάρχου Κουντουριώτη:
«Με τη βοήθεια του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως και εν ονόματι του Δικαίου, πλέω μεθ’ ορμής ακαθέκτου και με πεποίθησιν εις την Νίκην κατά του εχθρού του Γένους».
Ο Κουντουριώτης περίμενε να αρχίσουν πρώτα οι Τούρκοι το πυρ, θέλοντας να αποφύγει τη σπατάλη πυρομαχικών. Στις 09:22 η τουρκική ναυαρχίδα άνοιξε πυρ από απόσταση 12.500 μ. Το Αβέρωφ ανταπέδωσε και η μάχη γενικεύτηκε.
Στις 09:35 η απόσταση ήταν 9.500 μέτρα. Ο Κουντουριώτης αποφάσισε να εκμεταλλευτεί την ταχύτητα της ναυαρχίδας του για να υπερφαλαγγίσει την εχθρική παράταξη, εφαρμόζοντας τον «ελιγμό Ταυ», που πρώτος είχε εφαρμόσει ο Ιάπωνας Ναύαρχος Heihachiro Togo στη Ναυμαχία της Tsushima (Μάιος 1905) στον Ρωσοιαπωνικό πόλεμο. Αποφάσισε να δράσει ανεξάρτητα από τον υπόλοιπο στόλο, υψώνοντας το σχετικό σήμα Ζ και διέταξε τον κυβερνήτη του ΑΒΕΡΩΦ Πλοίαρχο Σοφ. Δούσμανη να αυξήσει την ταχύτητα στο μέγιστο και όρμησε ακάθεκτος κατά του εχθρού.Ο Τούρκος Ναύαρχος, αιφνιδιασμένος από τον ελιγμό, διατάσσει διαδοχική στροφή των πλοίων κατά 180 μοίρες στα δεξιά. Η εξέλιξη αυτή σήμανε τη διάσπαση της γραμμής και την άτακτη υποχώρηση προς τα Στενά γύρω στις 10:00. Η ευκαιρία ήταν μοναδική για το Αβέρωφ να καταδιώξει τα τουρκικά πλοία και να πετύχει αποφασιστικό πλήγμα κατά του εχθρικού στόλου. Δυστυχώς, όμως, η ταχύτητα πυρός του είχε μειωθεί δραστικά, εξαιτίας προβλημάτων στα κλείστρα των πυροβόλων. Την ίδια ώρα, τα υπόλοιπα ελληνικά πλοία έβαλαν κατά των υποχωρούντων τουρκικών από απόσταση 5.000 μέτρων. Στις 10:25 το πυρ έπαυσε, καθώς τα τουρκικά χάθηκαν στα στενά των Δαρδανελλίων.
Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ της ΕΛΛΗΣ είχε τελειώσει σε μία ώρα μία ακόμη λαμπρή σελίδα προστέθηκε στη ναυτική ιστορία της Ελλάδας. Ο ελληνικός στόλος αποχώρησε με πορεία προς τον Μούδρο, όπου κατέπλευσε νωρίς το βράδυ.Η επικράτηση του ελληνικού στόλου οφειλόταν κατά ένα μεγάλο μέρος στον τολμηρό ελιγμό του Κουντουριώτη, αλλά και την υπεροχή του Αβέρωφ έναντι των πλοίων του τουρκικού στόλου. Η ενέργεια αυτή του Ναυάρχου είχε ως αποτέλεσμα να βρεθεί ο Αβέρωφ στο βεληνεκές των επάκτιων πυροβόλων και να υποστεί επιφανειακές ζημιές στα υπερστεγάσματα. Τα τουρκικά πλοία είχαν βαρύτερες ζημιές, αλλά και απώλειες στο έμψυχο δυναμικό τους, με 58 νεκρούς και 40 τραυματίες. Οι ελληνικές απώλειες ανήλθαν σε ένα νεκρό τον Κελευστή Σηματωρό Κατιτζάρη και τον Ανθυποπλοίαρχο Γκούρα Μαμούρη, που πέθανε λίγες ημέρες αργότερα από μόλυνση του τραύματός του και 7 τραυματίες.
Η Ναυμαχία της Έλλης αποτέλεσε στρατηγικής σημασίας νίκη του Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού. Ο έλεγχος του Αιγαίου παγιώθηκε, ενώ οι Τούρκοι δεν μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν την θάλασσα, ώστε να ενισχύσουν τις δυνάμεις τους που μάχονταν σε Μακεδονία και Θράκη με μεταφορά στρατευμάτων από την Μ. Ασία.
ΠΗΓΗ: Σταγόνες Ελληνικής Ιστορίας
